Mahkemelerin Bağımsızlığı

Medeni usul hukuku dersine ait Mahkemelerin bağımsızlığı konu özeti

Mahkemelerin Bağımsızlığı

Bağımsızlığın kapsamı, Mahkemeler esas itibariyle Anayasa’ya, Kanun’a ve Hukuk’a uygun olarak vicdani kanaate göre hüküm vermektedir.

Ancak bağımsızlığın fiilen gerçekleştirilmesini sağlayabilmek için, sözü edilen 138. ve 140. maddelerde aşağıdaki düzenlemelerde yer almaktadır;

• Hiç bir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez, genelge gönderemez, tavsiye ve telkinde bulunamaz.
• Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde, yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir açıklamada bulunamaz.
• Yasama ve yürütme organları ile iadre, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.

Hakimler, kanunda belirtilenlerden başka resmi ve özel hiçbir görev alamazlar.

Bunlara ilave olarak idari açıdan da bağımsızlığı ihlal etmeyen bir şekilde yönetilmesi, bu çerçevede özellikle yürütme organlarından bağımsız bir organizasyona ve işleyişe sahip olması gerekir. Bu anlamda mesleğe kabul, tayin, terfi, denetim ve disiplin işlerinin bağımsız bir organ tarafından yerine getirilmesi Anayasanın 159. maddelerinde düzenlenmiş olan Hakimler ve Savcılar Yüksek Kuruludur.

159. maddenin 1.fıkrasına göre HSYK, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar. Kurul, adli ve idari yargı hakim savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükseltme ve 1. sınıfa ayırma, kadro dağıtma, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar; Adalet bakanlığının bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki teklifleri karara bağlar ve diğer görevleri yerine getirirler.

Özellikle anılması gereken kanunlar;

• 24.02.1983 tarih ve 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu
• 11.12.2010 tarih ve 6087 sayılı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu’dur.

Hakimlik Teminatı

Mahkemelerin bağımsızlığını düzenleyen 138. maddesini takip eden 139 ve 140. maddelerinde, bağımsızlığı güvence altına almaya yönelik hususlara yer verilmiştir. Bu güvenceler şöyle sıralanabilir;

• Hakimler ve savcılar azlolunamazlar,
• Hakimler ve savcılar, kendileri istemedikçe, Anayasada belirtilen yaştan önce emekliye zevk edilemezler. Bu yaş Anayasanın 140. maddesinin 4. fıkrasında 65 olarak belirlenmiştir.
• Hakimler ve savcılar bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun bırakılamazlar.
• Mesleğe kabul, tayin, terfi, denetim, disiplin ve meslekten çıkarma işleri bağımsız bir organ olan HSYK tarafından yerine getirilir.
• Hakimlerin ve savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekteki ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, disiplin işlemleri, meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri, meslek içi eğitimleri gibi mesleğin yürütülmesiyle ilgili bütün hususlar ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
• Teftiş kurulu, Anayasanın 144 ve 159. maddelerinde 5982 sayılı kanunla (12.09.2010) yapılan değişiklikten sonra, HSYK bünyesinde yapılandırılmıştır.

Konunu devamı olan Hakimlerin Tarafsızlığı başlığına ulaşmak için tıklayın.